GS Thái Công Tụng

 

 

 

 

Thực vật bao trùm mọi khía cạnh của đời sống loài người: ta ăn là nhờ cây lúa, ta mặc là nhờ cây bông vải, ta ở là nhờ cây rừng cho ta cột kèo, giường tủ, ta thờ phụng phải có hương hoa. Như vậy, cũng không lạ gì khi trong văn học thì chủ đề cây, hoa luôn luôn bàng bạc trong những vần thơ.

Văn học Việt, từ văn chương bác học đến văn chương dân gian đều chứa đựng những vần thơ có liên quan đến thực vật, từ cây cỏ đến hoa quả .Hãy đọc thơ Nguyễn Công Trứ:

Kiếp sau xin chớ làm người, Làm cây thông đứng giữa trời mà reo

Tình yêu giữa Kim Trọng và nàng Kiều nẩy nở trong khung cảnh mộng mơ:

Dưới giòng nước chảy trong veo
Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha

hay:

Hải đường lả ngọn đông lân
Giọt sương gieo nặng cành xuân la đà

Với truyện Bích Câu Kỳ Ngộ, tác giả đề cập đến triết lý vô thường của Phật giáo qua câu:

Trời thu mây hợp mây tan
Ngày xuân hoa nở hoa tàn mấy năm !

Trong thế giới thực vật, riêng về nông nghiệp, có thể kể cây lương thực, cây cho sợi, rau cải…

Cây lương thực bao gồm các cây ngủ cốc, cây cho củ, cây đậu ăn hạt :

– cây ngủ cốc như bắp, lúa miến, lúa mì, lúa mạch, lúa mạch đen (rye, tiếng Pháp là seigle), lúa đại mạch (barley, tiếng Pháp là orge), yến mạch (oat, tiếng Pháp là avoine), lúa ruộng . Bắp nguồn gốc Trung Mỹ du nhập vào Á Châu cũng là một cây lương thực chủ yếu. Lúa miến hay bo bo, hình thái như cây bắp, cây kê.

Lúa ruộng  cũng có nhiều loài :

 Vụ chiêm em cấy lúa di,
Vụ mùa lúa dé, sớm thì ba giăng
Thú quê rau cá đã từng
Gạo thơm cơm trắng chi bằng tám xoan

Các giống lúa trồng có hai loại chính: đó là lúa tẻ sản xuất ra gạo nấu cơm, bột gạo làm nhiều loại sản phẩm khác nhau như bún, bánh tráng, bánh cuốn.. và lúa  nếp có hạt gạo dẽo dùng nấu xôi, gói bánh chưng, bánh tét, làm rượu nếp, cơm rượu v.v. .Ca dao cũng dùng lúa tẻ, lúa nếp để giải bày tâm tình trai gái :

Anh thưa với mẹ cùng cha
Nếp mà lộn tẻ, lựa ra hay đừng ?
Đò đưa đến bến đò ngừng
Anh thương em thuở trước, nửa chừng lại thôi !

Cây lúa có nhiều giai đoạn phát triển khác nhau như khi còn non thì gọi là cây mạ, rồi nhảy bụi, trổ đòng đòng, ra bông kết hạt :

Anh đi lúa chửa chia vè,
Anh về lúa đã đõ hoe đầy đồng
Anh đi em chửa có chồng
Anh về em đã tay bồng tay mang

– cây cho củ như : khoai lang (Ipomea batatas), khoai mì (Manihot esculenta), khoai sọ (Colocasia antiquorum) có tên khác là khoai môn, củ dùng làm thức ăn, cuống (dọc) có thể muối dưa, khoai nưa (Amorphophallus rivieri) cũng cùng họ Ráy (Araceae) như khoai sọ, có củ ăn hơi ngứa, khoai nước (Colocasia esculenta), còn gọi là môn nước, củ và cuống đều ăn được, khoai từ (Dioscorea esculenta) trồng phổ biến nhiều làng mạc.

– cây họ Đậu như : đậu nành tức đậu tương Glycine max ( họ Fabaceae), chứa nhiều protein, có thể biến chế ra đậu hủ, chao, xì dầu; đậu cowpea Vigna unguiculata họ Fabaceae;  đậu đen (Vigna cylindrica), thường sử dụng nấu chè, dễ tiêu, giải nhiệt; đậu Hà lan (Pisum sativum) quả non và hạt dùng để ăn, đậu ngự ( Phaseolus lunatus), đậu ván (Dolichos lablab), đậu xanh green gram còn gọi là Mung bean ( Phaseolus aureus), dùng làm giá trong chopsuey, đậu lùn haricot nain (Phaseolus vulgaris)..  Vài vùng có đậu triều (Cajanus indicus ).

Ngoài các cây lương thực, còn có rau .Nói về rau, câu ca dao sau đây kể ra :

Ai đâu mà chẳng biết ta
Ta ở Xóm Láng, vốn nhà trồng rau
Rau thơm, rau húng, rau mùi
Thì là, cải cúc, đủ loài hành hoa
Mồng tơi, mướp đắng, ớt cà
Bí đao đậu ván vốn nhà trồng nên

Về phương diện phân loại thực vật, rau có thể là rau ăn lá ( leaf vegetable crops), rau ản quả (fruit vegetable crops), rau ăn củ (root vegetable crops)

Rau ăn lá  như rau muống (Ipomea aquatica), rau dền, rau mồng tơi, rau đay, rau diếp (tên khác: rau xà lách) Lactuca sativa với nhiều giống (xà lách cuốn, xà lách giòn, rau xà lách xoăn ăn hơi đắng), cải bẹ (Brassica campestris),cải thìa (Brassica sinensis), cải bắp còn có tên bắp cải, bắp su (Brassica oleracea), cải tần ô (Chrysanthemum coronarium, còn gọi cải cúc).. Mồng tơi (Basella rubra) vì là dây leo nên trồng trên hàng rào, quanh nhà :

Nhà nàng ở cạnh nhà tôi
Cách nhau một giậu mồng tơi xanh rờn
Hai người sống giữa cô đơn
Nàng như cũng có nỗi buồn như tôi
(thơ Nguyễn Bính)

Rau muống có mặt trong ao mọi làng mạc, nhất là tại miền Bắc và đã gặp trong ca dao:

Anh đi anh nhớ quê nhà
Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương

Rau ăn quả (ăn trái) : Trong suy nghĩ thông thường thì trái thường ngọt, ăn tráng miệng còn rau dùng trong bữa ăn nhưng về phương diện thực vật, trái là kết quả sự thụ phấn và trong trái có hột: quả (trái) cà chua Lycopersicon esculentum,  quả (trái) ớt Capsicum annuum, quả (trái) dưa leo Cucumis sativus; quả (trái) dưa tây melon Cucumis melo (melon-concombre); Courgette Zucchini squash Cucurbita pepo; quả (trái) dưa hấu Citrullus lanatus; quả (trái) đậu bắp Abelmoschus esculentus;  quả (trái) bí đỏ Courge poivrée Cucurbita pepo hoặc bí rợ Cucurbita maxima trồng ăn quả, ăn ngọn non, lấy hạt rang ăn.

Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon

Cà Solanum melongena,  cũng là một loại rau ăn quả :

Bồng em đi dạo vườn cà
Trái non bỏ mắm, trái già làm dưa
Làm dưa ba bữa dưa chua
Để dành ăn cấy, khỏi mua tốn tiền

Mướp có nhiều loại như mướp huơng (Luffa acutangula), mướp đắng (Momordica charantia), mướp ta (Luffa cylindrica) khi non để ăn, khi già cho xơ rửa bát. Bầu (Lagenaria vulgaris) trồng quanh vườn nhà, thả trên dàn leo ăn quả lúc còn non. Bí có thể là bí đao (Benincasa cerifera), trồng lấy quả ăn và làm mứt.

Trong bài thơ ‘Bạn đến chơi nhà’ của Nguyễn Khuyến có mô tả sơ qua về quang cảnh một khu vườn nhà miền Bắc như sau :

Ao sâu nước cả, khôn chài cá
Vườn rộng rào thưa khó đuổi gà
Cải chửa ra hoa, cà chửa nụ
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa

Cà và rau muống thông dụng nhất là tại miền Bắc và đã gặp trong ca dao:

Anh đi anh nhớ quê nhà
Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương

Rau ản củ ( root vegetable crops) như củ cà rốt, củ cải, củ ra đi, su hào, khoai tây,v.v.

Cây gia vị như gừng (Zingiber officinale), ớt (Capsicum annuum), tiêu (Piper nigrum), hành,  tỏi, sả, ngò, húng quế, rau răm ( Polygonum odoratum), rau diếp cá, rau thơm tức húng Láng (Mentha aquatica), ngò om ( Limnophila aromatic)

Ai ơi chua ngọt đã từng
Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau

 

Ớt nào là ớt chẳng cay
Gái nào là gái chẳng hay ghen chồng

 

Ăn tiêu nhớ tỏi bùi ngùi
Ngồi bên đám hẹ nhớ mùi rau răm
Hỡi người quân tử trăm năm
Quay tơ có nhớ mối tằm hay không ?

Cây cũng có mặt trong thơ, nhạc, ca dao .. từ cây khế, cây xoài, cây cau, cây nhãn v.v

Cây ăn quả như cam, quít, chanh, bưởi (Citrus sp.)

Thân em như thể trái chanh
Lắt lẻo trên cành lắm kẻ uớc  mơ

Người con trai than thở xem cô thiếu nữ có chút tình với mình hay không  qua câu :

Đầu năm ăn quả thanh yên
Cuối năm ăn bưởi cho nên đèo bòng
Vì cam cho quýt đèo bòng
Vì ai nhan sắc cho lòng nhớ thương

Phật thủ (Citrus medica var. sarcodactylis) là giống cây ăn quả thuộc chi Cam chanh.

Tên gọi của loài cây này xuất phát từ hình dáng của quả chia nhánh trông như bàn tay Phật.

Cây phật thủ là loại cây thân gỗ nhỏ, cao từ 2 m đến 2,5 m, ra hoa kết quả quanh năm.

Quả phật thủ dùng ăn tươi, làm mứt. Loại quả này thường có mặt trong mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết của người Việt.

 

Phật thủ được ví như bàn tay Phật che chở, mang an lành, sung túc đến cho gia chủ. Vì quan niệm đó, nhiều người mua phật thủ về bày lên bàn thờ, với mong muốn được hưởng những điều tốt lành, khiến loại quả này khá được ưa chuộng.

Cây bưởi

Cây bưởi cũng có mặt trong ca dao:

Trèo lên cây bưởi hái hoa
Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân
Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc
Em lấy chồng anh tiếc lắm thay

Cây khế

Cây khế gắn liền với ngôi nhà xưa, với vườn sau ao trước; đó là nơi trẻ em vui đùa, trèo hái mỗi ngày, là nơi chôn dấu bao kỷ niệm đẹp như nhà thơ Đinh Hùng đã tâm tư:

Độ em còn trèo cây khế
Vin hái quả xanh bên tưòng
Có phải chúng mình còn bé
Cho nên đời rất thơm hương ?
(thơ Đinh Hùng)

Cây xoài

Xoài cũng gợi nhớ vườn nhà ở nông thôn:

Quả xoài xưa mẹ thích
Cứ gợi mãi trong con
Cái hương thơm chin nức
Cái quả bé tròn tròn
Khi cây xoài trưóc ngõ
Lấp ló trái vàng hoe
Đủ nhắc cho con nhớ
Mùa hạ đã gần về
(Thanh Nguyên)

Cây vải

Mùa vải năm nay chừng đến muộn
Chưa nghe tu hú giục xuân đi
Nóng lòng cây gạo lìa hoa đỏ
Trổ búp tơ xanh đón gió hè
(thơ Nguyễn Bính)

Cây kỷ nghệ

Nhiều loài cây cung cấp nguyên liệu cho các kỹ nghệ .

Vài ví dụ : cây cao su (Hevea brasiliensis) cung cấp mủ cao su để làm lốp xe;

cây trà (Thea sinensis) làm trà xanh hay trà đen;

cây mía  (Saccharum officinarum), sử dụng làm nguyên liệu để tạo ra  đường;

cây dừa dầu ( Elaeis guineensis) trồng rất nhiều bên Phi Châu, cho dầu ăn;

cây cacao (Theobroma cacao) cho quả chế biến thành bột chocolat;

 

cây cà phê Coffea Arabica và Coffea canephora có hạt chế biến làm bột cà phê :

 

Cây lấy sợi

Ví dụ cây bông vải (Gossypium hirsutum) nguồn gốc Ấn độ . Sợi bông vải  là loại sợi mềm , mọc quấn quanh hạt. Loại sợi này chủ yếu được dùng để xe chỉ hay sợi và dệt thành áo quần. Ở Mỹ, trồng nhiều ở South Carolina . Ở Phi Châu, nhiều  chỗ trồng bông vải ở Ai Cập, ở Mali v.v.

Cây cho thuốc (dược thảo)

Trong thiên nhiên có vô vàn dược thảo. Xưa kia, ngành Đông Y chỉ dùng toàn thuốc nguồn gốc thực vật . Gừng, tỏi, artichaut, lá dâm bụt, rau thơm v.v. đều sử dụng trị các chứng đau . Ngày nay, vào trong tiệm thuốc Tây, và ngày nay,  vào trong các tiệm thuốc tây cũng có thể bắt gặp  nhiều thuốc chế biến, pha chế  từ lá cây, rễ cây, vỏ cây, hoa của nhiều loại thực vật trị cảm cúm, đau xương, tiểu đường v.v . Trước kia, con người sử dụng nhiều các sản phẩm hoá học nhưng ngày nay, mới thấy hoá học đưa đến những phản ứng phụ gây nguy hại cho sức khoẻ nên càng ngày nhân loại chú trọng nhiều về sinh học (Bio): nào là biocosmetics với nhiều công ty mỹ phẩm ngày nay sử dụng các tinh dầu thực vật để làm phấn, son, nước hoa v.v, nào là bioremediation, sử dụng thực vật hoặc vi sinh vật để cải tạo môi trường bị ô nhiễm.

Trầu cau trong văn hoá Việt

Trong  xã hội Việt, trầu và cau đã đi sâu vào văn hoá, từ truyện cổ tích Trầu Cau  đến tục lệ cưới hỏi. Xưa kia, trong xã hội Việt, người ta thường ăn trầu để bắt đầu câu chuyện thù tạc . Miếng trầu là đầu câu chuyện :

Trầu này trầu túi trầu khăn.?
Cùng trầu dải yếm anh ăn trầu nào.
Trầu này trầu quế trầu hồi,
Trầu loan, trầu phượng, trầu tôi, trầu mình.
Trầu này trầu tính trầu tình,
Trầu nhân trầu ngãi trầu mình lấy ta.

Người thiếu nữ than thở với chàng trai:

Ba đồng một mớ trầu cay
Sao anh chẳng hỏi những ngày còn không?
Bây giờ em đã có chồng
Như chim vào lồng như cá cắn câu

Và nếu chàng trai ngoại tình, người vợ cũng dùng hình tượng cây cau để than thở :

Có vợ, anh đã có con
Sao anh còn ước cau non trái mùa

Các loài hoa

Các loài hoa có nhan nhãn trong các bài hát: hoa ngọc lan, hoa ti gôn, hoa sim, hoa cúc v.v.

Hoa cúc trong nhạc Ngô Thụy Miên:

Áo nàng vàng, anh  thường yêu hoa cúc
Áo nàng xanh, anh mến lá sân trường

Hoa sim trong bài thơ của Hữu Loan:

Những chiều hành quân
Tôi bước qua những đồi hoa sim
Những đồi hoa sim
Màu tím hoa sim, Tím cả chiều hoang biền biệt

Hoa quỳnh trong nhạc Trịnh Công Sơn:

Ta mang cho em  một đoá quỳnh / Quỳnh thơm  hay môi em thơm/Em mang cho ta  một chút tình / Mỉm cười  khúc khich trên lưng

Hoa phượng trong nhạc Nguyễn Văn Đông :

Hoa phượng rơi đón mùa Thu tới /Màu lưu luyến nhớ quá Thu ơi / Ngàn phượng rơi bay vương tóc tôi / Xác tưoi màu pháo vui tiễn em chiều năm ấy

Hoa mai, hoa đào .Nếu như hoa đào là đặc sản của miền bắc vào ngày tết, thì hoa mai vàng lại là đặc sản của miền nam. Mai vàng thuộc họ hoàng mai, là một loại cây rừng. Mai đặc biệt ở chỗ là nó nở rộ vào đúng dịp Tết Nguyên Đán nên hầu như nhà nào cũng có hoa mai.

 

Ở miền quê, người ta thường trồng mai ở sân trước, đến Tết cắt vài cành đẹp nhất đem cắm vào lọ trên bàn thờ. Cây mai vàng khoe sắc giữa sân như sứ giả của mùa xuân, thông điệp của niềm vui, hạnh phúc đến cho mọi nhà nhân dịp năm mới. Sự rực rỡ của màu hoa mai đang nở rộ trong ba ngày Tết thêm lá non nẩy lộc tươi mát mới là điềm thịnh vượng, phát lộc, phát tài và nó còn bao hàm ý nghĩa của sự hạnh phúc hay sung túc cho gia đình nhân dịp đầu năm, khởi sự cho một chu kỳ mới của con người. Hoa mai mặc nhiên góp phần cho văn hóa xã hội thăng hoa giá trị tâm hồn chúng ta vậy. Nếu miền Nam chuộng hoa mai trong ngày Tết thì miền Bắc  lại thường mua những cành đào để trang trí cho căn nhà vào những ngày đầu Xuân. Hoa đào không chỉ có tác dụng xua đuổi tà ma mà còn có thể mang đến nguồn sinh khí mới, giúp mọi người trong nhà luôn khỏe mạnh và bình an trong năm mới.

– tam giác mạch (cây sarrasin)

 

Từ một loại cây hoa màu, tam giác mạch trở thành biểu tượng du lịch của cao nguyên đá Hà Giang.  Trước khi trở thành “đặc sản” của núi rừng Tây Bắc, tam giác mạch là cây lương thực bên cạnh ngô và lúa. Đồng bào vùng cao dùng hạt tam giác mạch để làm bánh, nấu rượu, còn thân để làm thức ăn cho gia súc.

– hoa dã quỳ . Dạ quỳ hay cúc quỳ, sơn quỳ, hướng dương dại, hiếm có loại hoa nào lại có nhiều tên gọi đến vậy.

Ở các tỉnh Tây Nguyên, thời điểm nhiệt độ xuống thấp, độ ẩm cao nên buổi sáng thường có sương mù bao phủ. Sắc vàng của dã quỳ như ánh nắng mang đến cảm giác ấm áp, chan hòa.

 

Những hàng dã quỳ in bóng xuống mặt nước. Biển Hồ (Gia Lai) trở nên thơ mộng, trữ tình mà hoang dại

Cây muồng là giống cây chịu hạn tốt nên mọc dại hoặc được trồng rất nhiều từ Quảng Ninh đến các tỉnh Tây Nguyên và phía nam Đồng Nai. Tuy có mặt ở nhiều nơi nhưng vẻ đẹp của hoa muồng thực sự nổi bật tại Gia Lai. Trên những đồi chè, người dân chồng xen vài hàng chè lại tới 1 hàng muồng vừa để giữ đất, nước vừa che đi cái nắng, gió khắc nghiệt vùng cao nguyên để những tán chè bên dưới luôn xanh mướt.

Các thực vật vừa đề cập ở trên  là các  thực vật hạt kín (trước kia gọi là Hiển Hoa Bí Tử); gọi là hạt kín vì noãn được bao phủ khi thụ phấn, dẫn tới sự hình thành quả.

Cũng có thực vật hạt trần (còn gọi là Hiển Hoa Khoả Tử) vì  noãn không được bao phủ khi thụ phấn và các hạt không ở trong quả thực thụ. Thực vật hạt trần bao gồm những loài cây họ Tùng Bách (Conifères) có lá xanh quanh năm  như cây thông (pin, pine, Pinus), cây lãnh sam (sapin, fir, Abies), cây epinette (Picea):

Kiếp sau xin chớ làm người
Làm cây thông đứng giữa trời mà reo

Cây épinette mọc rất nhiều ở miền Bắc Canada và có mặt liên tục  từ Đông (British Vancouver) sang Tây (Quebec, Newfoundland) và có hai loại trắng và đen ; đây là một tài nguyên rất lớn d ùng làm bột giấy.

Đời sống tình dục của thực vật

Nếu trong giới động vật, tính dục xem như rất đơn giản như đàn ông, đàn bà; con đực, con cái v.v. thì ở giới thực vật, tính dục phức tạp hơn vì có thể :

– Có cây chỉ mang hoa đực, hoặc chỉ mang hoa cái trên hai thân cây khác nhau (dioique ) .Ví dụ: cây bạch quả (Ginkgo ), cây Actinidia cho trái kiwi, cây chà là, cây đu đủ.. Trồng các loại cây đơn tính này phải luôn luôn trồng cả cây đực lẫn cây cái trong một đám thì mới có quả.

Cũng có thể là hoa cái và hoa đực không cùng chin một lần do đó hoa cái phải cần hoa đực từ các cây khác để thụ phấn.Ví dụ: cây hồ đào (walnut, noyer). Hiện tượng này trong thực vật học gọi là biệt giao (dichogamie)

– có cây hoa đực và hoa cái  riêng nhưng cùng trên một thân cây (monoique). Ví dụ: cây bắp, cây lúa mì…

– có cây trong đó mỗi hoa có cả nhị đực và nhị cái như cây hoa hồng, cây hướng dương . Đó là cây lưỡng tính.

Hoa đực có nhị hoa chứa đầy phấn; hoa cái có nhụy hoa chứa trứng

Nhờ gió, ong bướm mang phấn hoa đi rắc lên các đầu nhụy hoa có chất dính; hạt phấn nẩy mầm và bò tới buồng trứng; hạt phấn sẽ chạm phải quả trứng để từ đó tạo ra hạt giống.

Đó là sự thụ phấn chéo

Có nhiều nhà vườn trồng cam, quít, bưởi gần nhau quá dễ có thụ phấn chéo nên cam không ra cam, bưởi không ra bưởi ; do đó không nên trồng chung bưởi xen với các loại cây có múi khác để tránh thụ phấn chéo.

Chúng ta đang ở Quebec, thấy mùa thu với lá nửa vàng nửa đỏ, sau đó từ đầu tháng 10 trở đi là lá bắt đầu rụng: Thu đi  cho lá vàng bay, lá rơi cho đám cưới về

Lá rụng vào thu cũng là cảm xúc cho bao nhiêu nhạc sĩ, thi sĩ viết lên nhiều bài thơ, bài nhạc để đời :

Rừng thu thay lá mưa bay buồn rầu
Rừng đông buốt giá mưa bay dạt dào
Rừng thu lá úa em vẫn chưa về
Rừng đông cuốn gió em đứng bơ vơ

Kiếp người cũng được ví như mùa thu với những chữ quên lãng, chết, rất ngắn, nhạt phai trong bài Nhìn những mùa thu đi  “Nhìn những mùa thu đi, em nghe sầu lên trong nắng/ Và lá rụng ngoài song, nghe tên mình vào quên lãng/ Nghe tháng ngày chết trong thu vàng (…) Đã mấy lần thu sang / Công viên chiều qua rất ngắn / Chuyện chúng mình ngày xưa, anh ghi bằng nhiều thu vắng, đến thu này thì mộng nhạt phai”.

Thơ của Hoàng Ngọc Ẩn Rừng lá thay chưa cũng nói đến sự vô thường của kiếp người:

Anh đi rừng chưa thay lá
Anh về rừng lá thay chưa
Phố củ bây chừ xa lạ
Hắt hiu đợi gió giao mùa

Hô hấp và Quang hợp thực vật

Trong sinh quyển, các chất cacbon, nitơ và oxy rất nhiều . Những chất khác như photpho, calci và kali cũng có nhưng ít  hơn. Các chất trên đều cần thiết cho đời sống. Mỗi chất đó trong hệ sinh thái được chuyển hoá từ vô cơ sang hữu cơ và trở lại vô cơ . Đời sống cũng phụ thuộc vào mặt trời.

Trong quá trình quang hợp, nhờ ánh sáng mặt trời, lá cây hút khí cacbonic  để tạo thành các chất đường và tinh bột :

6CO₂ + 6H₂O + năng lượng mặt trời  ————>  C₆H₁₂O₆ + 6O₂

Chất  glucose giúp cây có năng lượng cho sự hô hấp tế  bào thực vật .

Còn  sự hô hấp là ngược lại với quang hợp vì trong sự hô hấp, các khí khổng của lá hút oxy ở ngoài vào cơ thể, chuyển đường và tinh bột thành năng lượng và nhả khí cacbonic ra ngoài:

C₆H₁₂O₆ + 6O₂    ————>  6CO₂ + 6H₂O + năng lượng hoá học

Năng lượng sinh ra giúp cho các hoạt động của cây như hút dưỡng liệu, hút nước .. để giúp cây tăng trưởng, ra hoa, kết trái.

Hai tiến trình quang hợp và hô hấp song song diễn ra vào ban ngày còn ban đêm thì chỉ có hô h ấp, không có quang hợp.

Do đó có 2 nhóm cây:

– nhóm cây  ban ngày vừa quang hợp, vừa hô hấp ; ban đêm chỉ có hô hấp . Như vậy, hiệu suất quang hợp thường thấp vì phải bù trừ cho hô hấp. Đó là nhóm cây C3

– nhóm cây ban ngày chỉ quang hợp còn hô hấp rất ít hoặc không hô hấp trong ánh sáng .Như v ậy, hiệu suất quang hợp cao vì vậy năng suất chất khô /hecta cũng cao hơn . Đó là nhóm cây C1. Ví dụ: bắp, mía.

Viết về thực vật, tác giả không quên nhắc đến cuộc  triển lãm Mosaiculture năm 2013 tại vườn bách thảo Montreal . Mosaiculture là phép trồng bồn hoa ghép màu .Đây là một loại hình nghệ thuật cây  kết hợp giữa khoa điêu khắc với hình thù và cấu trúc, giữa khoa hội hoạ với nhiều  sắc màu và  khoa hoa viên với các loài thực vật  có lá màu sắc. Mosaiculture khác với loại hình trồng cây rồi uốn tỉa.

Triển làm mang tính quốc tế này có chủ đề mang tính liên quan giữa môi trường thực vật và con người, được sự tham gia nhiều xứ từ Âu sang Á đến ngay cả vài xứ Phi châu cũng tham dự. Nhiều hình thể tượng trưng loài vật (con panda, chim, con gorila), con người trồng cây, người phụ nữ ôm con cò, con ong, con bướm,… đã được nhiều nghệ nhân chuyên ngành thiết kế xây dựng .Có đến 1 triệu người đi xem trong 3 tháng triển lãm . Thoạt tiên, họ làm khung sắt theo mẫu thiết kế, hàn lại cho chắc rồi để nhiều bao đất trong khung sắt . Sau đó, họ cấy các loài cây c ó nhiều màu như Santolina, Alternanthera... với lá chỗ xanh, chỗ nâu, chỗ đen, v.v…

 

Rừng cây như vậy đã giúp cho con người nhiều dịch vụ. Nhưng càng ngày rừng bị tàn phá do dân số đông, nảy sinh ra nhiều nhu cầu cho đời sống. Như là lời phán của Gandhi, ”Trái đất cung ứng đầy đủ cho nhu cầu (need) của con người, nhưng không bao giờ đủ cho lòng tham (greed) của họ.”