Bạn có thể nhận diện nếm được cây mộc, súc gỗ ở các món ăn Hoa Kỳ?
Hoa Kỳ đã nghiêng ngửa lâu ngày giữa khai thác và bảo tồn
GS Tôn thất Trình
Gỗ và các sản phẩm nguồn gốc cây mộc có thể tìm thấy ở nhiều nơi bất ngờ .
Những gì bạn nhìn thấy: Trên phim chiếu bóng và trên ảnh chụp hình; tạo ra trên phim acetate cellulose. Cellulose phát sinh từ bột- gỗ giấy.
Những gì bạn rờ thấy: - Trên sàn nền linoleum - Trên rayon: chứa nhựa thông và bột gỗ - Các găng tay nhựa latex làm từ những giot mủ từ vỏ cây cao su - các lót trẻ em chứa 43 % bột giấy.
Những gì bạn nếm được: - Trên kem nước đá ít chất béo. Miệng cảm giác chất kem từ bột giấy thuần khiết - Phó mát hửu cơ cắt nhỏ trước, chứa bột cellulose để thải ra ẩm độ - Bia ( la de ) : gồm cellulose để ổn định bọt.
Gỗ là cơn ghiền năng lượng nguyên thủy của Hoa Kỳ
Năm 1858 , một tay săn bắn thú rừng Ca Li đuổi theo một con gấu bị thương ở một hang cây cao to hơn hẳn nhũng cây dân Âu Mỹ đã thấy trước đó. Gốc cây rộng hơn 10m và than cao vút nhiều trăm mét trên trời xanh: đó là những cây thông đỏ khổng lồ tên gọi là sequoias và chúng làm giật gân từ thuở ban đầu. Khắp xứ sở, các nhà hồ nghi hay những kẻ tin tưởng đều tuyên bố nhìn thấy tận mắt các mẩu cây dị thường này, khiến các doanh nhân can đảm tiến vào rừng sâu, mang theo búa rìu. Khi các cây khổng lồ nay bị đốn ngã và cưa xẽ thành những khúc triễn lãm cho du khách xem, vị trí nơi chúng mọc cũng trở thành một nơi hút dẫn du lịch; một cây vạm vỡ biến thành sàn nhảy đầm, đủ rộng chứa một ban nhạc và 12 vũ công .
 |
| sequoias |
Trong lúc đó các công dân Hoa Kỳ suy tư xa hơn, lo ngại mọi cây thông đỏ khổng lồ sẽ bị quyền lợi thương mãi đốn hết và sau một chục năm vận động hành lang quốc hội, tổng thống Lincoln ký luật Cho Không Yosemite và Cây Cổ thụ- Yosemite and the Big tree Grant , bảo đảm là Vườn cây Khổng lồ Mariposa cũng như Thung lũng Yosemite ( sau đó tổng thống Teddy Roosevelt nới rộng thành công viên quốc gia ) sẽ mãi mãi thuộc công chúng “ sử dụng, nghĩ dưỡng, tiêu khiển” . Đây là mệnh lệnh đầu tiên buộc chánh phủ , chức quyền liên bang bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Đây cũng là một trong nhiều nơi Hoa Kỳ, khai thác bừa bải hay có trách nhiệm đối mặt với bảo tồn say mê hay lễ lạc ngây thơ, một căng thẳng đã kéo dài 400 năm nay trong thâm tâm Eric Rutkow chiết trích đầy lịch sử văn hóa các rừng cây mộc Hoa Kỳ ở sách “ Tàng cây Mỹ : Cây mộc , Rừng rú , Hình thành một Quốc gia – American Canopy : Trees , Forests , and the Making or a Nation”. Rutkow gợi ý là cây mộc đã làm ra hình dạng tính nết quốc gia qua cơn bỉ cực đến tuần thái lai và nhìn lui lại liên hệ của Hoa Kỳ với rừng rú , có cơ cống hiến một cái nhìn bên trong một cuộc đụng độ giá trị vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Đối với vài người , cây mộc vẫn trước nhất là một hàng hóa, cũng như là một động cơ cho công ăn việc làm và ngành công nghệ. Vài người khác đánh giá rừng gỗ là những đền thờ tinh thần hay là tượng trưng cho Hoa Kỳ vĩ đại. Vài người khác vẫn còn bảo vệ chúng như thể là một cư trú cho đời sống hoang dã hay là nguồn gốc không khí và nước sạch .
Trước mọi điều vừa kể, những dân di cư Âu Châu đến Hoa Kỳ sớm nhất, mau lẹ vượt qua những nổi lo sợ rừng rú và nhờ tính cách đa dạng và phổ cập, rừng gỗ Bắc Mỹ trở thành nền tảng nở khai một kinh tế mới mẽ. Những cây thông trắng đồ sộ New England làm ra các cột cờ cho hải quân Hoàng gia Anh thân tàu đóng kín bằng nhựa thông. Bột cây liễu lá tim – poplar thay giẽ rách và đem lại giấy và giấy in cho đại chúng . Những cây dẽ hùng dũng và cây sồi dẽ trắng để làm khúc mối nối các đường xe lữa, một cây cho một khúc nối , 2 500 khúc nối cho một dặm Anh đường rầy,và ở đỉnh tiêu thụ 60 triệu khúc nối riêng chỉ cho một năm. Song song cùng thịnh vượng là xài phí. Nghiện ngập nguyên thủy Hoa Kỳ là gỗ.
 |
| cây liễu lá tim |
 |
| võng làm từ cây Liễu lá tim |
Đa số dân Hoa Kỳ chỉ được thức tỉnh nghĩ đến kho tàng hoang dã của mình khi các nam tước gỗ súc đã chụp giựt hết cây gỗ cuối cùng. Ai đọc bài này có thể đã biết là nhà thiên nhiên học thế kỷ thứ 19 John Muir và vai trò của ông ta về việc tạo dựng các công viên quốc gia. Nhưng rất ít người đã nghe tên ông Gifford Pinchot, thiết lập viên ngành lâm học Mỹ, đã đưa cho chánh phủ kiểm soát hàng triệu mẩu và bình dân hóa tầm nhìn có thể là khiêm nhường , cho rừng rú là một tài nguyên, không phải chỉ để khai thác mà cần bảo tồn và tái sinh . Một câu chuyện gây tiếng cười nhạo báng của “New Deal – Hành động Mới” nay hầu như bị quyên lãng là “Vòng đai che chở - Shelterbelt” là một dự tính tham vọng của tổng thống FDR trồng lại cây mộc để tái sinh Vùng Chén Bụi Mù- Dust Bowl , các nhà chỉ trích chánh trị chê cười là một trò hề ( như thể Solyndra ngày nay của chánh quyền O Bama ) nhưng nhìn lui lại thật tỏ ra rất hửu hiệu. Rồi đến câu chuyện đáng ngạc nhiên là Lục quân Mỹ chiếm đoạt ngành khai thác gỗ súc Miền Tây Bắc Thái Bình Dương ở Chiến Tranh Thế Giới Lần Thứ Nhất, một cố gắng bảo đảm cung cấp đầy đủ gỗ cây dương - Sitka pruce chế tạo máy bay Đồng Minh : một thời gian ngắn ngủi quân sự, lao động và ngành công nghệ đến hợp tác dựa trên quyền lợi quốc gia.
 |
| Sitka pruce |
Dù tác giả say mê nồng nhiệt về cây mộc , sách Tàng cây Mỹ không phải là một kêu gào hợp quần , như sách của Rachel Carson hay của Michael Pollan sau đó. Mà là một lịch sử viết thản nhiên và toàn diện rất đúng nghĩa. Tháng 3 năm 2012, Cục Lâm nghiệp Hoa Kỳ hoàn tất một luật lệ qui hoạch mới , cập nhật đầu tiên sau 30 năm . Sau nhiều năm thu thập ý kiến các nhà môi sinh, các ngành công nghệ và công chúng , Cục Lâm nghiệp huênh hoang nói rằng luật lệ mới cung cấp mềm dẽo địa phương lớn hơn cho việc xử lý rừng rú và cân bằng một loạt sử dụng, tỉ như khai thác gỗ súc và tiêu khiển. Tuồng như các nhà môi sinh thích thú về điều luật nhấn mạnh đến bảo vệ lưu vực – watershed protection , nhưng vài người lại phản đối là luât lệ đã làm yếu kém thêm đòi hỏi bảo vệ đời sống hoang dã. Tuy nhiên, ngay cả những kẻ chỉ trích cũng nhận những điều hòa là chánh yếu cho khiêm nhường , nhắc tươi sống lại , vào thời điểm chánh trị phân cực rằng rừng rú có thể là nơi chia sẽ giá trị cùng nhau .
Ít khích lệ hơn là “luật giải tỏa không đường lộ- roadless release bill” một cố gắng đảng Cọng Hòa Mỹ dẫn đạo moi hết ruột gan “ luật không đường lộ- roadless bill” thời tổng thống Clinton đã đứng vững trước thách thức tòa án cuối cùng mùa thu qua. Theo lời dân biểu Cộng Hòa Bang Ca Li Kevin McCarthy, đồng tác giả đạo luật nói :” hàng triệu mẩu đất đai khắp Hoa Kỳ đã bị khóa kín không cần thiết” Trong khi tuyên bố các chánh trị gia là những luật lệ không đường lộ giết chết công ăn việc làm. chắc chắn đã vang rền trong khung cảnh thất nghiệp vẫn cao ở Hoa Kỳ, những tuyên bố này không được sự kiện thật sự hổ trợ bao nhiêu cả. Hơn nữa, những ai cố tìm cách lật ngữa luật lệ không đường lộ có khuynh hướng nhấn mạnh đến những lợi lộc ngắn hạn về quyền lợi khai thác súc gỗ và hầm mỏ, nhưng đã bỏ qua lợi tức dài hạn do du lịch và tiêu khiển ngoài trời đem lại. Trên nhiều phương thức, cố gắng “ giải tỏa không đường lộ” là một thành phần truyền thống Mỹ lâu dài đối nghịch những can thiệp của chánh phủ, cùng một ý thức hệ thông tin cho các kẻ khai thác súc gỗ chống đối việc thành lập các công viên quốc gia vào cuối thập niên 1800.
Phản đối không cuồng vọng việc giải tỏa không đường lộ, đến từ các nhà thể thao , các kẻ nhiệt thành đời sống ngoài trời và các nhà môi sinh đều bắt rễ trên một ý thức hệ khác cũng đã xưa cũ. Năm 1876, Muir viết ra một bài báo đề xướng chánh phủ bảo vệ tất cả cây thông đỏ khổng lồ- giant sequoias: “ hàng ngàn dân gian quá văn minh , mệt mỏi và thần kinh căng thẳng đã bắt đầu tìm ra là đi lên núi có nghĩa là trở lại nhà, hoang dã là một cần thiết; và các công viên và khu bảo tồn núi non cũng ích lợi không phải chỉ là phong tên súc gỗ và các sông tưới tiêu , mà còn là những phong tên đời sống nữa đó !” Rừng gỗ, theo lịch sử Rutkow nhắc nhở chúng ta lần này qua lần khác , mãi mãi là khẩn thiết cho nhân loại .
( chiếu theo Tal McThenia, Bloomberg Businessweek, 5- 13 tháng năm 2012 )
