di tích lịch sử chung quanh Hồ Hoàn Kiếm

Sóng Việt Đàm Giang thu thập và biên soạn

Hồ Hoàn Kiếm còn được gọi là Hồ Gươm, thuộc quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, có diện tích khoảng 12 ha (dài tối đa khoảng 700m, rộng tối đa khoảng 250m, chu vi 1750m, độ sâu của hồ trung bình 1m- 1.4m).

Trước kia, hồ còn có tên là hồ Lục Thủy (vì nước có màu xanh quanh năm).

Tên gọi của hồ Hoàn Kiếm xuất hiện vào đầu thế kỷ 15 gắn liền với truyền thuyết Vua Lê Thái Tổ/Lê Lợi (1428-1443) trả gươm báu cho Rùa thần. Lê Lợi là người anh hùng dân tộc đã lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn đánh đuổi giặc ngoại xâm, giành lại độc lập dân tộc ở thế kỷ XV.

 Khi Lê Lợi khởi nghĩa ở Lam Sơn có tìm được lưỡi kiếm báu. Kiếm theo ông suốt 10 năm dài chống quân Minh xâm lược (thế kỷ XV).

Sau chiến thắng quân Minh, Vua Lê có một buổi dạo thuyền chơi trên hồ, bỗng gặp rùa vàng nổi lên mặt nước. Vua rút kiếm chỉ cho quân sĩ thấy, thì rùa vàng đã nhảy lên đớp lấy thanh kiếm rồi lặn mất tăm. Vua cho là điềm lành, đất nước có giặc, rùa thần cho mượn kiếm, nay đã thanh bình nên lấy lại. Từ đó đặt tên là hồ Hoàn Kiếm (trả kiếm), gọi tắt là hồ Gươm

(*)

Vào thế kỷ 16, chúa Trịnh cho xây dựng lầu Ngũ Long (dùng để duyệt quân) nằm ở bờ Đông hồ Hoàn Kiếm, đình Tả Vọng trên đảo Ngọc Sơn. Năm 1728 Trịnh Giang (chúa Trịnh thứ 6 thời Lê Trung Hưng, trị vì năm 1729 – 1740), cho đào hầm ở vị trí phía Nam hồ để xây dựng cung điện ngầm gọi là Thưởng Trì cung; cho ngăn hồ lớn thành hồ Tả Vọng và Hữu Vọng. Hồ Hữu Vọng được dùng làm nơi duyệt quân thuỷ chiến của triều đình. Đến đời vua Tự Đức (hoàng đế thứ 4 triều Nguyễn, trị vì 1847-1883), hồ Hữu Vọng được gọi là hồ Thủy Quân, còn hồ Tả Vọng chính là hồ Hoàn Kiếm. Từ năm 1884, nhà nước bảo hộ Pháp cho lấp hồ Thuỷ Quân để mở rộng trung tâm Hà Nội.

Trong hồ có hai đảo nổi. Đảo lớn là đảo Ngọc ở phía Bắc hồ, gần bờ Đông có cây cầu Thê Húc sắc đỏ uốn cong nối ra đảo có đền Ngọc Sơn. Đảo Rùa nhỏ hơn, trên có ngọn tháp cổ ở phía Nam hồ.

Ngoài Tháp Rùa, đền Ngọc Sơn trong hồ, chung quanh Hồ Hoàn Kiếm có nhiều di tích: có tháp Hòa Phong, đền Bà Kiệu, nhà Thủy tạ, đền thờ vua Lê Thái Tổ, và tượng đài vua Lý Thái Tổ, v.v…

Tháp Rùa nằm ở trung tâm hồ, trên gò Rùa, được xây dựng vào năm 1884-1886. Công trình có hình thức ảnh hưởng kiến trúc Pháp. Tháp hình chữ nhật.

Tầng 1: dài 6,28m (mặt Đông, Tây), mỗi mặt có 3 ô cửa; rộng cỡ 4.5m (mặt Bắc, Nam), mỗi mặt có 2 ô cửa; các cửa đều được xây cuốn vòm nhọn.

Tầng 2: dài 4,8m, rộng cỡ 3.6m và có kiến trúc như tầng một.

Tầng 3: dài gần 3m, rộng 1.9m; chỉ mở một cửa hình tròn ở mặt phía Đông, đường kính 0,68m, phía trên cửa có 3 chữ Quy Sơn tháp (tháp Núi Rùa).

Tầng đỉnh: có nét giống một vọng lâu, vuông vức, mỗi bề 2m.

(*)

Đền thờ vua Lê Thái Tổ (1385-1433). Khu di tích tượng đài Vua Lê Thái Tổ (tên thật là Lê Lợi) nằm tại phía Tây của hồ, số 18 đường Lê Thái Tổ. Phía trước đền có tượng vua Lê Thái Tổ đứng trên trụ cao, tay cầm lưỡi kiếm trả lại cho Rùa thần hồ Gươm.

Tượng Vua Lê được xây dựng năm 1889, đời Thành Thái Nhà Nguyễn, trên khu vực đền cũ thờ Vua Lê Thái Tổ. Tượng bằng đồng, cao 120m, đứng trên trụ đá cao nhìn ra mặt hồ. Phía trước tượng còn có nhà phương đình xây gạch kiểu hai tầng mái.

Tháp Hòa Phong nằm tại phía Đông Nam Hồ Hoàn Kiếm, trên đường Đinh Tiên Hoàng, Hà Nội. Đây là di tích cổ còn sót lại của chùa Báo Ân, một ngôi chùa lớn xây năm 1842. Chùa Bảo Ân đã bị người Pháp phá bỏ năm 1888 để lấy đất xây Bưu điện Hà Nội, chỉ còn giữ lại Tháp Hòa Phong.

(*)

Tháp cao 3 tầng, tầng một có 4 cửa (tứ môn pháp) theo bốn hướng Đông Tây Nam Bắc. Ứng với mỗi cửa tháp có dòng chữ Hán: Báo Đức môn, Báo Ân môn, Báo Nghĩa môn và Báo Phúc môn. Tầng 2 nhỏ hơn có viết một chữ Phạn lớn. Tầng 3 mặt đông tây ghi Hoà Phong tháp, mặt bắc nam ghi là Báo Thiên tháp.

Đền Bà Kiệu nằm tại phía Đông Bắc của hồ, xế cửa đền Ngọc Sơn, được xây dựng từ thời Lê Trung Hưng. Vào cuối thế kỷ 19, một phần đất được chính phủ Pháp dùng để lập đại lộ Francis Garnier (sau 1954 đổi tên thành Đinh Tiên Hoàng), và khu đền bị cắt làm đôi, cổng tam quan nằm sát bên bờ hồ, còn bái đường, phương đình và hậu cung nằm bên kia đường .

Ngôi đền thờ ba vị nữ thần là Liễu Hạnh công chúa, Đệ nhị Ngọc nữ Quỳnh Hoa và Đệ tam Ngọc Nữ Quế Hoa.

Nhà Thủy Tạ nằm tại phía Tây Bắc của hồ, được khởi công năm 1937 trên nền Tả Vọng đình thời Trịnh Sâm (chúa Trịnh thứ 7, thời Lê Trung Hưng, trị vì 1767-1782).

Tên hiệu kem Thủy Tạ đã có từ rất lâu – từ năm 1954 tại nhà hàng Thủy Tạ (bờ Hồ Hoàn Kiếm – tiền thân của Công ty CP Thủy Tạ bây giờ) đã sản xuất kem ăn để cung cấp cho người tiêu dùng tại Hà Nội.

Tượng đài Vua Lý Thái Tổ (974-1028): Được đặt tại vườn hoa Lý Thái Tổ, đường Đinh Tiên Hoàng, quận Hoàn Kiếm, trung tâm Thủ đô Hà Nội. Tượng đài là một công trình kiến trúc văn hoá, nhằm tôn vinh Vua Lý Thái Tổ (tên thật là Công Uẩn), người có công khai sáng Kinh thành Thăng Long.

Tượng đài được khởi công xây dựng ngày 17-8-2004, và được khánh thành ngày 07-10-2004. Tượng đài khắc hoạ hình tượng Vua Lý Thái Tổ, đầu đội mũ bình thiên, tay phải cầm Chiếu dời đô, tay trái chỉ xuống nơi định đô. Tượng được đặt trên đài hình bát giác (tượng trưng cho tám hướng), phần trên đài cách điệu bốn cổng thành Hà Nội, phần bệ ba bậc thềm tượng trưng cho thiên thời – địa lợi – nhân hoà, những yếu tố làm cơ sở để Vua Lý Thái Tổ đặt niên hiệu Thuận Thiên. ■

Sóng Việt Đàm Giang

June 05, 2020

Thư Tich

Hồ Hoàn Kiếm. (2020, April 24). In Wikipedia. Retrieved June 1, 2020 from

https://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%93_Ho%C3%A0n_Ki%E1%BA%BFm

Trần Thanh Tùng and Nguyễn Doãn Văn. (n,d,). Các Di tích xung quanh hồ Hoàn Kiếm. Retrieved May 20, 2020 from

http://thegioidisan.vn/vi/cac-di-tich-xung-quanh-ho-hoan-kiem.html

(*). Hình Internet.

Originally published in Firmament, Vol. 13. No. 2, July 2020.